Phỏng vấn: Đức Hồng y Müller nói về châu Âu, Hồi giáo, Huynh đoàn Thánh Piô X (SSPX) và Con đường Công nghị Đức

Jan Bentz

Khi Mùa Vọng khởi sự — một mùa không chỉ dành cho ánh nến và những khúc thánh ca, nhưng còn để mài giũa lại linh hồn Kitô hữu — Hội Thánh một lần nữa hướng cái nhìn về mầu nhiệm Chúa Kitô ngự đến. Ít có tiếng nói nào diễn tả khoảnh khắc này với sự sáng rõ và thôi thúc thiêng liêng như Đức Hồng y Gerhard Ludwig Müller. Nguyên Tổng trưởng Bộ Giáo lý Đức tin từ lâu được nhìn nhận là một trong những bộ óc thần học sắc bén của Hội Thánh, không ngại chẩn đoán những khủng hoảng thiêng liêng sâu xa của thời đại và kêu gọi người Công giáo trở về với nền tảng của Mạc Khải.

Trong cuộc trao đổi rộng mở này, Đức Hồng y Müller suy tư về bản chất đích thực của Mùa Vọng như thời gian thanh luyện và hy vọng, đưa ra những chỉ dẫn để kháng cự trước sự ồn ào của nền văn hóa tiêu thụ, và phân tích nghịch lý của châu Âu giữa thế tục hóa và sự trỗi dậy tôn giáo. Ngài nói thẳng thắn về Công đồng Vaticanô II, những thách đố do SSPX đặt ra, cũng như những xáo trộn của Con đường Công nghị Đức. Điều hiện ra là một viễn tượng đức tin vừa mạnh mẽ vừa sáng ngời — đặt nền tảng nơi Chúa Kitô, bén rễ trong Truyền thống, và không nao núng trước những thử thách hiện nay của Hội Thánh.

Jan Bentz: Khi bước vào Mùa Vọng, Hội Thánh trình bày mùa này không chỉ như một cuộc đếm ngược đến Giáng Sinh, nhưng như một trường học của tỉnh thức, thanh luyện và hy vọng. Theo Đức Đức Hồng y, đâu là công việc thiêng liêng mà người Công giáo hôm nay cần khẩn thiết khôi phục trong Mùa Vọng?

Đức Hồng y Gerhard L. Müller : Chu kỳ năm phụng vụ phản chiếu lịch sử cứu độ của Thiên Chúa đối với nhân loại. Trong việc cử hành Thánh Thể, công trình cứu độ của Thiên Chúa cho mọi người được hiện tại hóa cách bí tích nơi Đức Giêsu Kitô. Qua các bài đọc, chúng ta nghe tiếng các ngôn sứ — đặc biệt là ngôn sứ Isaia — loan báo Đấng Mêsia của Israel, Đấng Cứu Độ và Cứu Chuộc trần gian: “Dân đang lần bước giữa tối tăm đã thấy một ánh sáng huy hoàng; … Vì một trẻ thơ đã chào đời để cứu ta, một người con đã được ban tặng cho ta. Người gánh vác quyền bính trên vai,” (Is 9,1.5). Đó là Nước Thiên Chúa mà Đức Giêsu đã công bố công khai và hoàn tất khi Người chịu đóng đinh trên Thập Giá với tư cách là Vua dân Do Thái, và Người đã đem Nước ấy vào thế gian, bất khả hủy diệt, nhờ sự Phục Sinh từ cõi chết.

Nơi Đức Giêsu, mọi lời hứa ngôn sứ được hoàn tất cách dư đầy, vì Người là Con Thiên Chúa, nhờ Đức Maria mà mặc lấy nhân tính chúng ta, cứu chuộc ta khỏi tội lỗi và sự chết, và nâng ta lên phẩm giá làm con cái Thiên Chúa. Chúng ta không còn là nô lệ cho các quyền lực sơ đẳng của thế gian này nữa; đó chính là đức tin của chúng ta — điều thánh Phaolô đã loan báo cho các Hội Thánh Galát, và cho các Kitô hữu mọi thời: “Khi thời gian tới hồi viên mãn, Thiên Chúa đã sai Con mình tới, sinh làm con một người đàn bà, và sống dưới Lề Luật,5 để chuộc những ai sống dưới Lề Luật, hầu chúng ta nhận được ơn làm nghĩa tử.” (Gl 4,4–5).

Bất cứ ai dù chỉ suy tư đôi chút về ý nghĩa cuộc sống và nghiêm túc với chính hiện hữu và căn tính của mình đều hiểu rằng việc chuẩn bị mừng Giáng Sinh không thể chỉ là mua sắm quà cáp hay nuông chiều một thứ lãng mạn theo mùa. Điều thật sự quan trọng là mở tai và dọn lòng đón Đức Giêsu đến trong tâm trí và đời sống chúng ta. Bởi chúng ta không thể đặt niềm hy vọng — trong sự sống cũng như trong cái chết — nơi các ngôn sứ giả và các “đấng cứu thế” giả tạo do ý thức hệ và chính trị tạo dựng; chính họ, trong thế kỷ XX, đã đẩy nhân loại vào những thảm họa khôn lường qua các cuộc thế chiến và nạn diệt chủng. Niềm hy vọng của chúng ta chỉ đặt nơi một mình Thiên Chúa, “Người đã cho chúng ta chiến thắng nhờ Đức Giê-su Ki-tô, Chúa chúng ta.” (1 Cr 15,57).

JAN BENTZ : Nhiều người Công giáo gặp khó khăn trong việc chuẩn bị tâm hồn mừng Giáng Sinh giữa sự ồn ào của văn hóa tiêu thụ. Đức Đức Hồng y đề nghị những kỷ luật thực hành hay thái độ nội tâm nào để giúp tín hữu đón nhận Chúa Kitô với tâm hồn được canh tân?

ĐỨC HỒNG Y GERHARD L. MÜLLER: Tôi tin rằng nội tâm và ngoại tại gắn bó với nhau, bởi bản tính con người là một sự hiệp nhất giữa thân xác và linh hồn, giữa lý trí và ý chí tự do. Với tư cách là các ngôi vị, chúng ta luôn sống trong những cộng đoàn Giáo hội, xã hội và văn hóa, vốn được thiết lập để nâng đỡ và củng cố chúng ta.

Mỗi ngày, người Kitô hữu có thể nhắc mình rằng sự hiện hữu của mình trên trần gian không phải là ngẫu nhiên, nhưng từ muôn thuở đã được tuyển chọn trong Con Thiên Chúa — được tiền định, ngay trước khi tạo thành thế giới và trước cả hiện hữu lịch sử của mình, để trở nên con cái Thiên Chúa nhờ Đức Giêsu Kitô (x. Ep 1,4–5).

Nhân loại, theo lý trí (logos) và thánh ý của Thiên Chúa, đã được hình thành từ những tiền thân động vật để trở thành một hữu thể có lý trí và khả năng tự định đoạt. Vì thế — bất chấp sự lẫn lộn phổ biến khi đồng hóa thuyết Darwin như một học thuyết sinh học với một quan niệm siêu hình — không một con người nào, xét về bản thể học, lại là một “con khỉ trần truồng”, bị định mệnh buộc phải tự kiến tạo thành một siêu nhân bằng những chiến lược sinh tồn tinh khôn, rồi cuối cùng trao quyền lãnh đạo sinh học của mình cho một cyborg công nghệ cao trong một bước nhảy tiến hóa sau cùng.

Chính vì vậy, chúng ta có thể định hình thời gian của mình về mặt trí tuệ và thiêng liêng qua suy niệm, cầu nguyện và phụng vụ. Những thực hành này giải phóng chúng ta khỏi sự vướng mắc vào cỗ máy giải trí và những bận tâm vật chất, khỏi tiếng ồn gây mê của thị trường và truyền thông, và khỏi ảo tưởng ma quái của các học thuyết cứu độ trần thế với tuyên truyền, dối trá và những lãnh tụ tự cho mình là thần thánh để được tôn thờ.

JAN BENTZ : Châu Âu hôm nay đối diện với một sự kết hợp lạ lùng giữa thế tục hóa gia tốc và làn sóng di dân lớn từ những nền văn hóa rất tôn giáo. Đức Đức Hồng y hiểu nghịch lý này thế nào, và nó cho thấy điều gì về tình trạng thiêng liêng của châu Âu đương đại?

ĐỨC HỒNG Y GERHARD L. MÜLLER: Chủ nghĩa thế tục châu Âu hoàn toàn không phải là không có tôn giáo. Đó là một hình thức phi-Kitô-hóa mềm — đôi khi là bạo lực. Mục tiêu không phải là một thế giới thuần túy nội tại, nhưng là thay thế ơn cứu độ và chân lý đến từ Thiên Chúa bằng một thứ tôn giáo tự cứu mình.

Từ thế kỷ XVIII, Hồi giáo đã được triết học thuyết thần giáo và “tôn giáo tự nhiên” xem như một đồng minh trong cuộc đấu tranh chống Kitô giáo. Ngày nay cũng vậy, nó bị công cụ hóa bởi những người tự xưng là chiến sĩ chống “Hồi giáo-phobia”, những người hy vọng rằng tôn giáo này rồi sẽ tự thế tục hóa và cuối cùng — trái với chính chân lý của mình — chấp nhận nhân học vô thần kiểu “woke”.

Đối với chúng ta là Kitô hữu, điểm quyết định không phải là chúng ta sống trong môi trường thế tục hay tôn giáo, nhưng là chúng ta đặt trọn niềm tín thác nơi Thiên Chúa qua đức tin, đức cậy và đức mến — vì trong Đức Giêsu Kitô, Người là niềm hy vọng duy nhất của chúng ta.

JAN BENTZ : Những tranh luận về “tinh thần” và “văn tự” của Công đồng Vaticanô II vẫn tiếp tục gây phân hóa. Theo kinh nghiệm của Đức Đức Hồng y, ý nghĩa đích thực của Công đồng là gì, và Hội Thánh nên đón nhận Công đồng hôm nay ra sao?

ĐỨC HỒNG Y GERHARD L. MÜLLER: Sự phân biệt này là một sự xúc phạm đến trí tuệ thần học của mọi người Công giáo. Chúng ta chỉ có thể tuyên xưng “Đức Giêsu là Chúa” nhờ Chúa Thánh Thần (x. 1 Cr 12,3). Giáo huấn của Hội Thánh là giáo huấn được hiện tại hóa của các Tông đồ, nhờ đó trọn vẹn chân lý của Mạc Khải vẫn hiện diện trong lịch sử — cho đến hiện tại và mọi tương lai.

Bất cứ ai viện dẫn một “tinh thần của Công đồng Vaticanô II” để chống lại giáo huấn ràng buộc của Công đồng thì rất có thể đang kêu gọi một “tinh thần của thế gian” (theo nghĩa của Hegel hay quan niệm lãng mạn về các “tinh thần dân tộc”). Nhưng điều này chẳng liên hệ gì đến Chúa Thánh Thần — Ngôi Ba Thiên Chúa Ba Ngôi — Đấng đã linh hứng các tác giả Thánh Kinh và gìn giữ huấn quyền của các giám mục và giáo hoàng khỏi những sai lầm nghiêm trọng.

JAN BENTZ : Tình trạng của SSPX vẫn là một thách đố mục vụ và thần học. Theo Đức Đức Hồng y, đâu là cách tiếp cận sinh hoa trái nhất để đối thoại với phong trào Lefebvre, đồng thời bảo toàn sự hiệp nhất và toàn vẹn tín lý?

ĐỨC HỒNG Y GERHARD L. MÜLLER: Đã có — và vẫn đang có — vô số cuộc đối thoại với nhóm này, nhưng chúng chỉ xoay vòng. Không có con đường nào khác ngoài việc nhìn nhận Công đồng Vaticanô II là Công đồng Chung lần thứ hai mươi mốt của Hội Thánh Công giáo, phù hợp với lối chú giải và nhận thức luận Công giáo đã được thánh Irênê thành Lyon trình bày trọn vẹn.

Những lời nói ngông cuồng về một “ngai tòa Phêrô trống ngôi”, những lời kêu gọi xét lại Công đồng, và luận điệu cho rằng Lefebvrist là thành lũy cuối cùng của Công giáo đích thực, cần phải chấm dứt. Dẫu họ có thể đúng khi chỉ ra những vết thương trên Thân Thể Chúa Kitô do các nhà cải cách tự phong theo kiểu Hiện đại gây ra, thì vẫn không bao giờ có lý do chính đáng để tách mình khỏi Hội Thánh Công giáo — dù Hội Thánh là sự pha trộn giữa thánh nhân và tội nhân, như thánh Âutinh đã nhấn mạnh khi chống lại giáo phái Đô-na-tô nghiêm khắc và tự mãn.

Đối với Petilianus, thủ lãnh uyên bác của phe Đô-na-tô, ngài tuyên bố: “Không phải chúng tôi tách khỏi các ông — chính các ông đã tách khỏi chúng tôi. Các ông đã rút khỏi sự hiệp thông với Hội Thánh hoàn vũ” (Contra litteras Petiliani II, 38).

Đây là kairos, là thời khắc ân sủng để mọi người Công giáo tái hiệp nhất trong chân lý của Chúa Kitô, Đấng nơi con người thánh Phêrô và các đấng kế vị ngài — Đức Giáo hoàng Lêô XIV — đã thiết lập một nguyên lý và nền tảng bền vững cho sự hiệp nhất trong đức tin và hiệp thông bí tích (Công đồng Vaticanô II, Lumen gentium 18).

JAN BENTZ : Con đường Công nghị Đức đã gây nhiều quan ngại trên toàn thế giới Công giáo. Đức Đức Hồng y đánh giá tiến trình này thế nào, và những hệ quả rộng lớn của nó đối với sự hiệp nhất và uy tín của Hội Thánh hoàn vũ là gì?

ĐỨC HỒNG Y GERHARD L. MÜLLER: Các giáo phận Đức là thành phần của Hội Thánh hoàn vũ và chỉ là Công giáo trong mức độ họ chia sẻ cùng một đức tin Công giáo, các bí tích và cơ cấu thần linh của Hội Thánh. Tổ chức mang tên Con đường Công nghị không có thẩm quyền huấn quyền, cũng không phải là một hội nghị lập hiến có quyền thiết lập một Giáo hội quốc gia Đức theo kiểu Anh giáo hay Tin Lành.

Nếu ngay cả huấn quyền của Giáo hoàng và các giám mục cũng bị ràng buộc bởi Mạc Khải và việc hiện tại hóa Mạc Khải trong Thánh Kinh và Truyền thống Tông đồ — và không thể đưa ra những tín điều trái ngược với Mạc Khải — thì điều đó càng áp dụng cho Con đường Công nghị Đức. Đây chẳng là gì khác ngoài một nỗ lực lạc giáo nhằm thay thế quan niệm Kitô giáo về con người bằng ý thức hệ giới, và trình bày sự băng hoại tín lý này cho một công chúng nhẹ dạ như là “sự phát triển”.

Hầu như không còn nói đến Thiên Chúa, Chúa Kitô, Chúa Thánh Thần, các bí tích, ân sủng hay sự sống đời đời — ngoại trừ cách trang trí, như một lớp sơn đạo đức để che đậy việc biến đổi Hội Thánh của Chúa Kitô thành một tổ chức xã hội–tôn giáo phi chính phủ với những khẩu hiệu thiêng liêng. Phê phán căn bản này đến từ chính các giám mục Đức có năng lực và những nhà thần học lỗi lạc.

Hậu quả tàn khốc của chủ nghĩa cấp tiến tại Đức từ thập niên 1970 đã quá rõ: làn sóng bỏ đạo hàng loạt, chủng viện trống rỗng, đan viện đóng cửa, và một sự dốt nát đáng báo động về Thiên Chúa và đức tin Công giáo — sự dốt nát mà thánh Bonifaciô, Tông đồ của người Đức, đã cố gắng khắc phục từ 1.300 năm trước (Thư 28).

Và chính Đức cố Giáo hoàng Phanxicô — được các thành viên Con đường Công nghị Đức vẫn thường trích dẫn — đã viết trong thư ngày 29 tháng 6 năm 2019 gửi “Dân Thiên Chúa lữ hành tại Đức” rằng nhiệm vụ hàng đầu của Hội Thánh không phải là cải tổ cơ cấu bên ngoài, nhưng là Tân Phúc Âm hóa: “Vì Hội Thánh không phải là điều chúng ta làm ra, cũng không thể do chúng ta tái tạo.” Những lời tiếp theo của ngài không chỉ dành cho người Đức, nhưng cho mọi người Công giáo trên khắp thế giới trong thời khắc lịch sử này: “Hội Thánh không tự canh tân bằng cách thích nghi với tinh thần thời đại, nhưng bằng cách tái khám phá Tin Mừng.”