“Thánh lễ An táng ‘Tối tăm’ lại là Ánh sáng Hy vọng: Tìm thấy Lòng Thương Xót nơi Thánh lễ An táng Cổ truyền”

Msgr. Charles Pope - Ngày 2 tháng 11 năm 2025

Khi tôi còn ở Đại Chủng viện vào giữa thập niên 1980, một số giáo sư dạy tôi rằng Thánh lễ an táng cũ (Requiem) là một nghi thức đầy u tối: lễ phục đen, những lời kinh trầm buồn, tất cả xoay quanh phán xét và sự sợ hãi. Theo họ, những điều ấy là “cực đoan” và cần phải được thay thế bằng một phụng vụ tươi sáng hơn, tràn đầy hy vọng. Dù tôi không có nhiều ký ức về nghi thức an táng trước năm 1965, nhưng tôi hoài nghi rằng Thánh lễ Requiem xưa lại có thể “đen tối” đến thế.

Ngay sau khi chịu chức linh mục năm 1989, Đức Giám mục của tôi đã cho phép tôi cử hành Thánh lễ Latinh cổ truyền theo Indult năm 1987. Trong giáo phận có vài nơi cử hành, và vì tôi biết tiếng Latinh và có thể hát, nên từ rất sớm trong đời linh mục, tôi đã được tham dự và cử hành Thánh lễ Latinh cổ, bao gồm cả Thánh lễ Requiem. Và tôi phải nói rằng: tôi không hề thấy nó là “tối tăm”.

Trái lại, tôi bắt đầu hiểu tại sao những lời kinh trong Thánh lễ Requiem lại là nguồn cảm hứng cho hàng trăm nhà soạn nhạc. Một số khoảnh khắc huy hoàng nhất của nền âm nhạc Tây phương được khởi đi từ chính những bản văn này:

• Bản Requiem Aeternum trong phần nhập lễ của Mozart mang âm hưởng trang nghiêm, như một khúc hành tiến oai vệ.

• Còn Requiem của Gabriel Fauré, tuy mở đầu bằng những nốt nhạc buồn, nhưng dần chuyển sang giai điệu dịu dàng, như lời ru ngọt ngào cầu xin Chúa ban an nghỉ cho người đã khuất.

• John Rutter, trong bản hiện đại của mình, diễn tả nỗi buồn và hoang mang của cái chết bằng những hợp âm bất hòa, rồi lại hòa vào giai điệu hy vọng và thương xót — một cuộc đối thoại giữa tang thương và niềm vui, nơi hy vọng chiến thắng.

• Rồi đến bản Dies Irae (“Ngày Thịnh Nộ”) đầy kịch tính của Mozart và Verdi, diễn tả trận chiến vũ trụ giữa sự sống và cái chết, giữa công chính và tội lỗi.

• Ai có thể quên được cảnh trong phim Amadeus, khi Mozart đang viết phần Confutatis Maledictis? Đó là cuộc đối thoại giữa sự khước từ đáng sợ của kẻ dữ và lời khẩn cầu tha thiết của người công chính xin được ở bên Chúa.

Và không thể không nhắc đến Pie Jesu (“Lạy Chúa Giêsu nhân lành”) — một trong những câu hát dịu dàng và an ủi nhất trong toàn bộ trình tự Dies Irae. Nhiều bản nhạc tuyệt đẹp được sáng tác từ đó: của Fauré, Rutter, Cristóbal de Morales, và nổi tiếng nhất là của Andrew Lloyd Webber.

Thánh lễ Requiem — không phải là u tối, mà là lời hy vọng.

Thánh lễ này đầy tính kịch, sâu sắc và cảm động, nhưng chan chứa niềm tin rằng Chúa — Đấng muốn cứu độ chúng ta — sẽ cứu ta khỏi diệt vong nếu ta thành tâm sám hối. Chính Chúa Giêsu đã nói: “Ai đến với Ta, Ta sẽ không loại ra ngoài bao giờ.” (Ga 6,37)

Dĩ nhiên, Thánh lễ này không thiếu những âm hưởng nghiêm trang, vì cái chết là điều trọng đại. Nhưng những lời nguyện của nó hoàn toàn đặt nền trên Kinh Thánh — cầu xin cho người đã khuất được nghỉ yên nhờ lòng thương xót của Thiên Chúa, Đấng đã hứa với Abraham và dòng dõi ông. Cả Maria Mađalêna và người trộm lành được nêu lên như chứng nhân của lòng thương xót Chúa. Trên hết, chính tình yêu và hy sinh khôn tả của Đức Kitô là nền tảng cho niềm hy vọng ấy.

Cần nhớ rằng, tên gọi Requiem Mass nghĩa là “Thánh lễ An nghỉ” — nghe êm đềm và đầy an ủi hơn so với cụm “Thánh lễ cầu cho người qua đời” trong Sách Lễ Rôma mới. Ngay những lời mở đầu đã là một lời cầu đầy ánh sáng:

“Lạy Chúa, xin ban cho họ được nghỉ yên muôn đời, và cho ánh sáng ngàn thu chiếu soi trên họ.”

Ngay khi thi hài được đón vào nhà thờ, phụng vụ đã cất lên những lời thật cảm động:

“Hỡi các Thánh của Thiên Chúa, xin đến đón linh hồn người này; hỡi các Thiên thần, xin ra đón linh hồn ấy... Xin Đức Kitô, Đấng đã gọi ngươi, đón nhận ngươi, và xin các Thiên thần đưa ngươi vào lòng Abraham.”

Lời nguyện nhập lễ cũng nài xin lòng thương xót Chúa:

“Lạy Thiên Chúa, Đấng hằng thương xót và khoan dung, chúng con nài xin Chúa cho linh hồn tôi tớ Chúa, người đã lìa bỏ thế gian này, được các Thiên thần đưa về nhà Cha trên trời... để vì đã tin tưởng nơi Chúa, họ không phải chịu hình phạt hỏa ngục, nhưng được hưởng niềm vui muôn đời.”

Bài đọc Thánh Kinh trong Thánh lễ cũng chan chứa hy vọng:

• Bài đọc I (1 Tx 4,13–18): “Anh em đừng buồn sầu như những người không có hy vọng... Anh em hãy an ủi nhau bằng những lời này.”

• Tin Mừng (Ga 11,21–27): “Ta là sự sống lại và là sự sống. Ai tin vào Ta, dù đã chết, cũng sẽ được sống.”

Và dĩ nhiên, giữa hai bài đọc là bài ca Dies Irae — “Ngày Thịnh Nộ”. Dù mở đầu bằng những lời đe dọa:

“Ngày phẫn nộ bừng cháy, trời đất sẽ tiêu tan thành tro bụi...”

nhưng toàn bài lại là một bản tổng hợp tuyệt vời giữa sự sợ hãi thánh thiêng và lòng tín thác. Xen giữa những lời khẩn nài là câu hát chan chứa hy vọng:

“Lạy Chúa Giêsu nhân lành, Đấng đã tìm con khi mệt mỏi, đã cứu con bằng thập giá khổ đau — lẽ nào ơn ấy trở nên vô ích?
Nhờ tội nhân Maria được thứ tha, nhờ tên trộm lành được cứu rỗi, xin Chúa cũng ban cho con niềm hy vọng ấy.”

Nếu có “bóng tối” nào trong Thánh lễ Requiem, thì đó chỉ là sự thật rằng cái chết là điều nghiêm trọng, và sau khi chết, con người phải ra trước mặt Thiên Chúa để chịu phán xét. Nhưng chính vì nhận ra sự thật ấy mà Thánh lễ trở thành nguồn ánh sáng, vì nó luôn kết thúc trong lòng thương xót vô biên của Thiên Chúa.

Khi kết thúc nghi thức, linh mục cầu nguyện:

“Lạy Chúa, xin đừng xét xử tôi tớ Chúa theo công nghiệp của họ; vì nếu không được Chúa thứ tha, không ai được nên công chính trước mặt Chúa. Xin thương nâng đỡ họ bằng ân sủng, để được thoát khỏi án phạt và được cứu độ, vì đã mang dấu ấn của Ba Ngôi Chí Thánh.”

Và cuối cùng, vang lên bài In Paradisum tuyệt đẹp:

“Nguyện xin các Thiên thần đưa ngươi vào cõi thiên đàng; xin các thánh tử đạo đón ngươi và đưa ngươi vào Thành Thánh Giêrusalem.”

Giai điệu Gregorian ấy thật êm đềm, và bản hòa âm của Fauré như tiếng suối róc rách — một khúc hát tiễn biệt trong bình an.

Ngày nay, trong nhiều giáo xứ, Thánh lễ an táng thường nghiêng về “chắc chắn được cứu độ”, nhưng lại ít nhắc đến sám hối và thanh luyện. Thánh lễ Requiem truyền thống nhắc ta rằng: chúng ta không chỉ “mừng cuộc đời” người đã khuất, nhưng còn cầu nguyện và dâng hy tế cho họ.

Như lời ca hiệp lễ xưa cầu xin:

“Lạy Chúa, chúng con dâng hy lễ cầu nguyện và ca tụng này cho những linh hồn mà hôm nay chúng con tưởng nhớ. Xin cho họ được vượt qua sự chết mà bước vào sự sống, như Chúa đã hứa với Abraham và dòng dõi ông.”

Cuối cùng, đó chính là ý nghĩa của “Requiem” — Thánh lễ An nghỉ:
Nghỉ yên trong vòng tay của lòng thương xót Chúa, và khẩn cầu ơn đó cho những người thân yêu đã ly trần.

Pie Jesu Dómine, dona eis réquiem.
“Lạy Chúa Giêsu nhân lành, xin ban cho họ được nghỉ yên.”
Amen.